Lloyd-Leonard Opdam: Er wordt beweerd dat de spreidingswet aanzienlijke schade heeft toegebracht aan het huis van Thorbecke, doordat de autonomie van gemeenten nu aanzienlijk beperkter is. Hoewel dit onmiskenbaar waar is, zijn er nog meer problemen te constateren in de onderste laag van het huis. Volgens het onderzoek 'Naar vertrouwen in een betrouwbare overheid' (maart 2023) is een gebrek aan responsiviteit de oorzaak van ontevredenheid onder burgers over lokaal bestuur. Dit komt doordat steeds meer politici snakken naar een landelijke carrière en daarvoor keurig de partijdiscipline uit Den Haag volgen. Maar zijn de raadsleden en wethouders vergeten waarom ze daadwerkelijk in het stadhuis zitten? Is het niet evident dat de kloof tussen burger en politiek het gemakkelijkst te overbruggen is op lokaal niveau?  Wat enkel vereist is, is volksvertegenwoordiging. Een term dat een democratische gewoonte lijkt, maar in werkelijkheid een verloren kwaliteit van een politicus is geworden. ‘Politik als Beruf (roeping)’, lijkt een utopische gedachte te zijn geworden.

Het is hoog tijd voor een ommezwaai in de lokale politiek, die de weg vrij zal maken voor coproductie, een benadering die niets anders betekent dan gelijkwaardige samenwerking. Dit kan worden bereikt door middel van directe democratie, niet om het falende representatieve stelsel op lokaal niveau te vernietigen, maar om haar te corrigeren. In deze context presenteert Theodore Roosevelt de oplossing: (wijk)referenda.

Direct invoeren!  

De lokale politici weten het niet beter, dat weet u! U wordt immers dagelijks geconfronteerd met uitdagingen zoals: een opstaande stoeptegel waar u over valt, een asielzoeker die tegen uw auto aan pist en de onveilige oversteekplaats bij de school van uw zoon of dochter. Totdat we in 2026 èchte volksvertegenwoordigers kunnen gaan kiezen, is het daarom verstandig om de huidige zelfingenomen lokale politici een meer passieve rol te laten spelen. Laat de inwoners maar de belangrijke beslissingen nemen. Maak daarbij gebruik van wijkgerichte referenda, als resultaat van een grondig deliberatief proces, dat zich richt op twee cruciale aspecten die de linkse ideologen al geruime tijd hebben veronachtzaamd: draagvlak en draagkracht. Deze fundamentele pijlers van een 'deep democracy' zullen besluitvorming een andere grondslag geven. Niet slechts één verhaal, maar een cumulatie van verhalen. Een legitimiteit die aan een besluit wordt toegekend door iedere individuele stem. Niet alleen theorie, maar ook praktijk. Niet alleen beschouwing, maar ook ervaring. Door veelkleurigheid te gebruiken als kracht van besluiten, zal het vertrouwen alleen maar toenemen en kunnen de wijken die oververtegenwoordigd zijn door GroenLinks-PvdA-stemmers eindelijk de asielzoekerscentra krijgen die zij zo graag willen. Dat zou toch prachtig zijn!

Maar Stef, zijn wij nu zo slim of is de rest minder slim? Het lijkt een voor de hand liggende oplossing, maar is deze ook daadwerkelijk haalbaar en realistisch?

Wijkreferenda

Stef Kleine Staarman: Tegenstanders van het referenda beroepen zich vaak op de onuitvoerbaarheid van een referendum, maar is dat wel waar? Dorp- en wijkreferenda zijn gemakkelijk uit te voeren, dankzij het bestaan van de wijkaccommodaties. De meeste wijken en dorpen hebben er al een, vaak om de gemeenschap te versterken. Het invoeren van een raadgevend referendum, dat gehouden wordt in de wijkaccommodatie kan de gemeenschap verder versterken.

Daarnaast is de opvatting van de tegenstanders van het referendum dat burgers niet over voldoende kennis beschikken en dus geen keuze kunnen maken op basis van de feiten. Het organiseren van de wijkreferenda in de wijkaccommodatie kan daar wat aan doen. Zo kunnen er bijeenkomsten of discussies worden georganiseerd in de wijkaccommodatie over de keuze die op tafel ligt. Hier kunnen burgers, politici en experts met elkaar gedachten uitwisselen, met als gevolg dat de burger een weloverwogen keuze gaat maken.

Grote stap voor de democratie

De invoering van het wijkreferenda is een kleine stap voor de mens, maar een grote stap voor de democratie. Het is een van de meest laagdrempelige, inclusieve en efficiënte instrumenten van burgerinspraak. Het zal ervoor zorgen dat burgers meer vertrouwen krijgen in de politiek en in grotere getallen naar de stembus gaan. Uit opiniepeilingen blijkt namelijk dat burgers over het algemeen voorstander zijn van referenda en overigens eerder geneigd zijn de uitkomsten te accepteren, zelfs als deze voor hen ongunstig zijn (Werner, 2021).

Daarnaast zal het ervoor zorgen dat, zodra het voorstel van de SP definitief is ingevoerd, het correctief referendum beter zal gaan werken. Burgers zijn dan gewend om in hun wijkaccommodatie te discussiëren en te stemmen over onderwerpen die vanuit de politiek op hun afkomen. Volgens Henk Krol kan deze vorm van directe democratie zich omhoogklimmen in het huis van Thorbecke tot nationaal en wellicht wel Europees niveau! Nederland zal bekend komen te staan als referendumland, dankzij de kwalitatieve burgerparticipatie. We willen vaak het beste jongetje uit de klas zijn, dus waar wachten we nog op?

Columnisten Lloyd-Leonard Opdam en Stef Kleine Staarman over de lokale politiek in Nederland.

Afbeelding: Hoewerktpolitiek.nl