Observatie- en wetenschappelijk verslag Bestuurs- en Organisatiewetenschap (Studiejaar 1, periode 1)

Lloyd-Leonard Opdam

Rotterdam. De stad is niet zoals velen denken een uitzichtloze put maar juist een voedingsbodem voor allerlei politieke ontwikkelingen. Dit gemeentelijk bestuur is vaak een voorloper op de landelijke politiek. Denkt u maar aan; preventief fouilleren, de voedselbank en de opkomst van rechts met Fortuyn. De bevolking van de havenstad is een goede weerspiegeling van het volk buiten de randstad en beheerde altijd over een kwalitatief goed bestuur (Artikel proeftuinen, partnerschapovergewicht.nl (10-10-2022) en Valk, G., (20-05-2022). Podcast Pim (aflevering 6)). Tijden veranderen en het wantrouwen is nog nooit zo groot geweest in de landelijke politiek. Het land schreeuwt naar oplossingen en daarom kijk ik naar de havenstad. In hoeverre willen wij dat Rotterdam nog ons politieke laboratorium is, kijkend naar de kwaliteit van bestuur?

Het onderwijs gaat achteruit, zo is de leesvaardigheid van middelbare scholieren in ons land gedaald tot onder het gemiddelde van de 37 rijke landen die meedoen aan het driejaarlijkse zogenoemde Pisa-onderzoek (Nieuwstadt, M., (03-12-2019). Nederlandse Pisa-scores zakken weg). Ook is armoede op dit moment met de hoge energieprijzen een groot probleem in de samenleving. Aangezien onderwijs de basis van een goed functionerende maatschappij is (drs. Dieke van Groningen VVD) en armoede zoals Samuel Johnson (Engels schrijver 1709-1784) al zei een grote vijand van het menselijk geluk is, is het dus een noodzaak dat voor deze twee thema’s snel oplossingen komen. De Rotterdamse Commissie Werk & Inkomen, Onderwijs, Samenleven, Schuldhulpverlening & Armoedebestrijding, NPRZ ging over deze twee onderwerpen in vergadering. Het is dus belangrijk om deze vergadering te analyseren en te kijken of de doeltreffendheid & doelmatigheid nog voldoende is en de democratische waarde genoeg terugkomt. Hiermee beoordelen we de kwaliteit van bestuur en kunnen we een conclusie trekken of we de stad Rotterdam nog steeds als ons politieke laboratorium willen zien en daarmee dus wel of niet een voorbeeld kan zijn voor het landelijk bestuur.

Kwaliteit van Bestuur

Tijdens de vergadering is er gekeken naar de doeltreffendheid & doelmatigheid en de aanwezigheid van de democratische sfeer. Dit zijn twee erg belangrijke punten voor een effectief en gezond bestuur. Doeltreffendheid & doelmatigheid lijken erg op elkaar, toch zijn er verschillen. Bij doeltreffendheid kijken we naar hoe effectief het beleid is door terug te blikken op beleidsbesluiten uit het verleden en de resultaten daarvan te bestuderen. Worden de vooraf geformuleerde doelstellingen van het beleid ook daadwerkelijk gehaald? Doelmatigheid betekend ook effectiviteit maar dan in middelen. Bij deze vorm gaat het erom dat bestuurders met zo min mogelijk middelen hun doel bereiken (Van den Berg, C., Van der Steen, M. & Tummers, L. (2021). Openbaar Bestuur, beleid, organisatie en politiek (10^de editie): 31).

Een andere factor waar we naar kijken is de democratische sfeer in het bestuur van Rotterdam. In hoeverre hebben alle raadsleden de kans om hun inbreng namens hun achterban voor te dragen. En is er sprake van een responsief bestuursmodel waarin voldoende ruimte is voor openheid en interactie met de omgeving (Van den Berg, C., Van der Steen, M. & Tummers, L. (2021). Openbaar Bestuur, beleid, organisatie en politiek (10^de editie) : 30). Door naar de geschiedenis te kijken van het gemeentelijke bestuur van deze havenstad en in acht nemend dat de aspecten van goed functionerend bestuur nog steeds van toepassing zijn, gaan wij ervan uit dat de gemeente niet worstelt met een democratisch doeltreffend beleid. Met deze hypothese kan de conclusie worden getrokken dat Rotterdam nog steeds als politieke inspiratiebron gezien kan worden.  

Methode

Op 05-10-2022 startte ons onderzoek om 9:00 met de commissievergadering van Werk & Inkomen, Onderwijs, Samenleven, Schuldhulpverlening & Armoedebestrijding, NPRZ van de gemeente Rotterdam, in de raadzaal van het stadshuis. Kijkend vanaf de publieke tribune observeerde Julian de Brouwer en Lloyd-Leonard Opdam kritisch de vergadering inzake onderwijs en armoedebestrijding. In de aanwezigheid van wethouders Said Kasmi (D66) en Enes Yigit (DENK) kwamen gemeenteraadsleden van de politieke partijen; Leefbaar, Denk, Christen Unie, GroenLinks, CDA, VVD, PVDA en Bij1met hun inbreng. De dialoog tussen raadsleden en wethouders, raadsleden en vrijwilligers uit het veld en tussen raadsleden en de voorzitter was de interactie dat het meest de aandacht trok en zo goed als mogelijk werd geanalyseerd.

Doeltreffendheid en Doelmatigheid

De hoofdthema’ s waren scholenontbijten en het terugdringen van schoolachterstanden. Ook werd er teruggekeken op het effect van eerder genomen maatregelen inzake de corona-achterstanden. De wethouder verteld dat de achterstanden enorm worden ingelopen en dat sommige scholen met hun leerlingen zelfs voorlopen. Het beleid van de afgelopen periode is dus effectief. Dit beleid bevatte; bijlessen van HBO studenten en meer aandacht voor de kernvakken. De aanpak van de gemeente heeft dus zeker een goede invloed gehad, al zijn er nog wel verschillen per school. De doeltreffendste maatregel waren de bijlessen van HBO studenten, echter is dit alleen nog te kleinschalig vinden de raadsleden en vermoeden daarmee de verschillen te kunnen verklaren. Vooral in de armere wijken zijn de achterstanden vaak nog wel aanwezig. Het beleid van de afgelopen periode was kijkend naar de resultaten van leerlingen dus zowel erg doeltreffend als doelmatig. De HBO studenten geven namelijk bijles in de vorm van stage en zijn daarmee kosteloos. Nu is het zaak de doeltreffendheid uit te breiden om zo de ongelijkheid tussen scholen tegen te gaan. De drie maatregelen voor de toekomst zijn meer HBO studenten inzetten voor individuele bijlessen, ontbijt verzorgen op scholen om armoede te bestrijden en mentale hulp voor leerkrachten met hoge werkdruk. In het toekomstige beleid voorzie ik echter problemen met de doeltreffendheid en doelmatigheid. Kijkt u maar naar de schoolontbijten. Overal zijn personeelstekorten dus komt de taak van broodjes smeren bij de leerkracht te liggen, hierdoor wordt de werkdruk groter waardoor er meer mentale hulp nodig zal zijn. Bovendien vond ik de vergadering op zichzelf niet heel doelgericht, vooral de linkse partijen wisten de kern van het onderwerp niet te raken, bijvoorbeeld toen mevrouw Vlieger van GroenLinks zich druk maakte over de inhoud van het ontbijtpakket inzake ‘Onderwijs & Armoedebestrijding’ met daarbij de kern van het agendapunt te omzeilen, namelijk de organisatie van deze ontbijtpakketten. Echt efficiënt overleg vond er niet plaats. Dit werd vooral duidelijk toen de heer Ceulemans (Leefbaar) en meneer van Werken (CU) de plank totaal missloegen door veel spreektijd in te leveren met het discussiëren over het onderwerp ‘themaweken’ op scholen, terwijl het over de rol van het onderwijs ging omtrent armoedebestrijding.

Democratische sfeer

Over de democratische sfeer valt te discussiëren. Enerzijds is het gek dat van iedere partij maar één raadslid aanwezig was, terwijl de zetels van de partijen verschillen, anderzijds kregen de raadsleden verschillende spreektijden. Dus de grotere partijen waren langer aan het woord dan de kleinere partijen, hiermee werd het evenredigheidsbeginsel zichtbaar. De democratie kwam ook heel direct naar boven nadat wethouder Kasmi en verschillende raadsleden aangaven langs scholen geweest te zijn om het over de resultaten van het beleid te hebben. Ook gaf Ceulemans van Leefbaar aan signalen te ontvangen in zijn mail over waar het nog aan schort omtrent het onderwijsbeleid van de gemeente. Er is hier sprake van directe democratie waarbij het volk direct invloed kan uitoefenen op het bestuur. Inzake armoedebestrijding kwam ook een mevrouw van de voedselbank langs, die vervolgens schrijnende verhalen vertelde en daarmee direct het bestuur kon aanspreken. Er lijkt dus sprake te zijn van een responsief bestuursmodel waarin voldoende ruimte is voor openheid en interactie met de omgeving. Toch had de deliberatie een negatieve invloed op de democratische sfeer tijdens de vergadering. De slechte communicatie met de griffier zorgde voor een chaotische ochtend. In het begin moest er zelfs gestemd worden over de onderwerpen die zij wilde behandelen omdat niet iedereen ervan overtuigd was alle agendapunten te kunnen behandelen in de tijd die de commissie gegeven was in de raadzaal. Hier uitte de VVD, Leefbaar en Denk ook kritiek op naar de commissievoorzitter omdat zij het gevoel hadden veel vraagstukken te snel te moeten behandelen. Wij kregen de indruk dat dit vaker gebeurde en hiermee raadsleden niet altijd hun voorbereide tekst konden voordragen.

Conclusie

In hoeverre willen wij dat Rotterdam nog ons politieke laboratorium is, kijkend naar de kwaliteit van bestuur? Op basis van de bezochte commissievergadering kunnen we concluderen dat de kwaliteit van het Rotterdams bestuur voldoende is om deze gemeente als inspiratiebron te gebruiken. Ondanks dat de vergadering op zichzelf niet maximaal scoorde, was er met de goede resultaten van het beleid geen reden om aan de kwaliteit van het bestuur te twijfelen. Anderzijds is het trekken van deze conclusie na het bijwonen van slechts één vergadering erg voorbarig. We moeten u dan ook mededelen dat het observatieverslag is gebaseerd op waarnemingen, de methode en resultaten op kennis en de conclusie grotendeels op fictie.

Afsluitend, lijkt de commissie het gewenste van de burgers in Rotterdam te hebben gevonden, nu is het zaak dit te verzoenen met het mogelijke. Dit is waar politiek om draait. Voor het hoogste niveau van het huis van Thorbecke is het nu cruciaal om Rotterdam goed in het oog te houden. Hoe gaat het beleid inzake onderwijs en armoedebestrijding zich ontwikkelen? Tenslotte moeten we daaruit conclusies trekken en eventueel maatregelen overnemen op nationaal niveau.

Coalitiepartijen: Leefbaar Rotterdam (10 zetels), VVD (6 zetels), D66 (5 zetels) en DENK (4 zetels). 25/45 zetels.

Bibliografie:

Artikel proeftuinen, partnerschapovergewicht.nl (10-10-2022).

Nieuwstadt, M., (03-12-2019). Nederlandse Pisa-scores zakken weg.

Van den Berg, C., Van der Steen, M. & Tummers, L. (2021). Openbaar Bestuur, beleid, organisatie en politiek (10^deeditie). Wolter Kluwer.

Valk, G., (20-05-2022). Podcast Pim (aflevering 6). NRC.

Afbeelding: Op de foto met meneer Ceulemans (raadslid Leefbaar Rotterdam en JA21-lid) toen ik bij Leefbaar Rotterdam te gast was op kantoor.